Bertrand Russell
Patriottisme is de bereidheid te doden of gedood te worden voor triviale redenen. Was getekend Bertrand Russell, bekend ook van de Russellparadox. Voor zijn pacifisme tijdens de Grote Oorlog belandde hij in de cel.
Siegfried Sassoon werpt een steen in de vijver. Zijn Soldier’s Declaration is een vlammende aanklacht tegen de oorlog. Maar ook Mad Jack, de dichter-soldaat, keert terug naar het front.
Vervloekt is de oorlog. ‘Maudite!’ Kom bij Louis Barthas, kuiper voordat hij korporaal werd, niet aan met een zweem van rechtvaardiging voor alle ellende die hij gezien heeft. De oorlog lang schrijft hij de woede van zich af, als een ‘verdoemde ziel in de klauwen van Satan’.
Dada verleende onzin aan de oorlog. Of zelfs dat niet? Waren de nihilistische spelletjes van dada soms niets anders dan intellectuele oorlogsspelletjes? ‘Wij willen met niets een eind aan de oorlog maken’, zo waagde Richard Huelsenbeck in elk geval een ultieme poging tot dubbelzinnigheid.
Haren die als waterplanten op een ondergedompelde schedel van een verzopen soldaat staan: weinig anderen hebben de verschrikkingen van de oorlog zo beklemmend beschreven als Henri Barbusse, die zelf vol overtuiging de loopgraaf in was gestapt. De oorlog maakt van hem een pacifist, maar ook een communist, die Stalin de hemel in gaat prijzen.
Eerst haar verloofde, toen twee goede vrienden en ten slotte ook haar enige broer: vier keer werd Vera Brittain door de oorlog in diepe rouw gedompeld. Het maakte van haar een hartstochtelijk pacifiste, die zich in de Tweede Wereldoorlog zou keren tegen de bombardementen op Duitse steden.
De man die auto’s aan de lopende band fabriceert, gaat in december 1915 de oorlog een halt toeroepen. Henry Ford laadt een passagiersschip vol met vredespelgrims. Maar die krijgen het midden op de Atlantische Oceaan met elkaar aan de stok en Henry Ford, die sluit zich ziek in zijn hut op. Verkeken is de kans op vrede.
Eindelijk lieten de socialisten van zich horen, en wel in Zimmerwald, een Zwitsers bergdorp. Niet iedereen van links was welkom geweest, niet iedereen wou ook komen. En wie er wel waren, konden het maar moeilijk eens worden over een manifest. Maar dankzij Robert Grimm, initiatiefnemer van de conferentie, stond het nu toch maar zwart op wit: die oorlog kwam door het kapitalisme.
Veertien Achttien 